Formaldehyde

Omschrijving: 
Achtergrond
Formaldehyde is een vluchtige organische verbinding met een prikkelende geur. Andere benamingen voor formaldehyde zijn methanal en methyl-aldehyde. Er zijn vele formaldehydecomplexen. Voor het papierproductieproces zijn glyoxal-, urea- en melanine-formaldehyde de bekendste. Andere formaldehyde complexen zijn o.a.: polyethyleenimine en polyamide-polyamine-epichloorhydrine. In het papierproductieproces wordt formaldehyde tot de “natsterkte verbeteraars” gerekend. Formaldehyde kan gebruikt worden als hars in het pulp-(recycle)-proces, om de papiervezels te isoleren, tijdens het bleekproces en tijdens het coatingproces om het papier impregneerbaar, kreuk en krimpvrij te maken en om te zorgen dat het steviger blijft als het nat is. Daarnaast zijn er nog andere bronnen die kunnen bijdragen aan de aanwezigheid van formaldehyde in papier, zoals het gebruik van biociden op basis van formaline en de aanwezigheid van urea- en melanine-formaldehyderesten in oud papier. Formaldehyde kan in het papier zitten, maar er in de loop der tijd ook uit vrijkomen. Formaldehyde werd in Nederland vooral bekend door de aanwezigheid in en emissie uit spaanplaat (als gevolg van het gebruik van formaldehyde in de lijm waarmee de spaanplaat werd verlijmd).

Milieuaspecten
Formaldehyde is giftig en behoort als gas tot de vluchtige organische stoffen (VOS). Deze groep stoffen draagt bij aan klimaatverandering en aan de vorming van smog. Bij de depolymerisatie van formaldehydecomplexen (een proces waarbij het polymeer kleiner wordt) kunnen tevens vrije formaldehyden ontstaan. Vrije formaldehyde is een zogenaamde “vrije monomeer” en deze kunnen giftig en bioaccumulatief zijn (zich ophopen in weefsel). In water kan formaldehyde absorbeerbare organische halogeenverbindingen vormen (AOX) die eveneens giftig en bioaccumulatief zijn.

Gezondheidsaspecten
Formaldehydegas kan al bij kleine hoeveelheden (0.30 – 3.6 mg/m3) lichte irritaties opwekken. Het langdurig inademen van hoge concentraties is kankerverwekkend.

Huidige stand van zaken
Binnen de Europese Unie is de formaldehyde-emissie naar de lucht opgenomen in de registratie van VOS-emissies. De papierindustrie in Nederland is verantwoordelijk voor 63% van de totale industriële emissie van formaldehyde naar de lucht (FOI, 2008). Er is met de sector afgesproken dat er in 2010 90% minder formaldehyde-emissie plaatsvindt dan in 1985. In 2007 waren er nog twee fabrieken waar formaldehyde-emissies naar de lucht plaatsvonden. Over formaldehyde-emissies naar het water zijn geen gegevens bekend. Formaldehyden worden in de papierindustrie alleen nog in zeer speciale gevallen toegepast, namelijk daar waar door overheidsregels geen andere opties overblijven. Met de huidige stand van de techniek is het nog niet mogelijk restformaldehyden uit gerecycled papier te verwijderen.

Keurmerken

Keurmerk Eis en verificatie
Blaue Engel
Printing and Publication Papers primarily made of waste paper
RAL-UZ 72Recycled Paper
RAL-UZ 14
Eis: 
Geen eisenGeen eisen
EU Ecolabel Kopieerpapier en grafisch papier Eis:
Geen eisen
Milieukeur Kantoorpapier

Datum ingang: 1 oktober 2007

Eis:
Het aantoonbare gehalte formaldehyde in het eindproduct dient lager te zijn dan 1 mg/dm2. Producten waarvan is aangegeven dat er geen gerecyclede vezels in zijn verwerkt worden geacht aan deze eis voldaan te hebben.Verificatie:
Technisch dossier. 36e aanbeveling van het Duitse Institute for the Consumer Protection and Veterinary Medicine (BGVV) ‘Papers, paperboards and cardboards for food contacts’.
Nordic Swan Paper products Eis:
Geen eisen

Verificatiemogelijkheden
Alleen Milieukeur stelt eisen aan formaldehyde, tenzij er geen gerecyclede vezels in het product zijn toegepast (dan vervalt de eis). Controle vindt plaats door middel van een technisch dossier, zodat aangenomen mag worden dat producten met een Milieukeur aan de eisen voldoen.
De beide Blaue Engel labels stellen wel eisen aan toegepaste biociden door te verwijzen naar bestaande Europese en Duitse stoffenlijsten. In hoeverre hierdoor ook aan formaldehyde eisen worden gesteld is echter niet duidelijk.

Ontwikkelingen en innovatie
Het is nog niet bij alle processen mogelijk om formaldehyde te vervangen door alternatieven. Wel kan formaldehyde grotendeels vervangen worden in het bleek- en coatingproces. Ammonium zirkonium carbonaat, kalium zirkonium carbonaat en zirkonium acetaat worden hiervoor al op grote industriële schaal toegepast. Tevens zijn er formaldehydecomplexen op de markt die minder vrije formaldehyde bevatten en zijn er veelal alternatieve coatings die geen formaldehyde bevatten. Formaldehydegas dat niet meer te gebruiken is of teruggewonnen kan worden, kan in verbrandingsinstallaties onschadelijk gemaakt worden. Emissies in water kunnen in het waterzuiveringssysteem weggevangen worden. De EU stimuleert het gebruik van alternatieven en toepassing van “best-beschikbare-technieken”. In Nederland is de verwachting dat er in 2010 geen formaldehyde-emissie meer plaatsvindt.

Eisen duurzaam papier
Gezien de mogelijke negatieve effecten van de bijdrage van formaldehyde aan smogvorming, zure regen en met name het gezondheidsschadelijke karakter van deze stof, is aandacht voor formaldehyde gerechtvaardigd. Een expliciete eis stellen aan het gebruik van formaldehyde is mogelijk door aan te sluiten bij de Milieukeur eis ten aanzien van het formaldehydegehalte in het eindproduct.

Wensen duurzaam papier
Voor formaldehyde zijn geen wensen geïdentificeerd die aanvullend op de eisen uit de bestaande milieukeurmerken kunnen worden gehanteerd bij de inkoop van papier.

Referenties
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 1996 (a), Richtlijn 96/61/EG van de Raad van 24 september 1996 inzake geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging, Publicatieblad Nr. L 257 van 10/10/1996 blz. 0026 – 0040, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31996L0061:NL:HTML

Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2007a, Beschikking van de commissie van 21 juni 2007 tot wijziging van de Beschikkingen 2001/689/EG, 2002/739/EG, 2002/740/EG, 2002/741/EG en 2002/747/EG met het oog op de verlenging van de geldigheid van de milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur aan bepaalde producten (2007/457/EG), http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32005D0783:NL:HTML

Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2007b, 2002/741/EG: Beschikking van de Commissie van 4 september 2002 tot vaststelling van de herziene milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur voor kopieerpapier en grafisch papier en tot  wijziging van Beschikking 1999/554/EG, http://ec.europa.eu/environment/ecolabel/product/pg_copyingpaper_en.htm

Confederation of European Paper Industry (CEPI), 2007, Sustainability Report 2007, CEPI, Brussels, Belgium, http://www.cepi.org/Objects/1/Files/CEPI%20SR%20FINAL%20WEB.pdf

Der Blaue Engel, 2006, Basic Criteria for Award of the Environmental Label Recycled Paper RAL-UZ 14. http://www.blauer-engel.de/en/index.php

Environment Agency,  2008, Business and Industry, Environmental topics, Pollution and Emission, Pollution inventory, Pollution inventory substances, Halogenated Organic Compounds
http://www.environment-agency.gov.uk/business/topics/pollution/39123.aspx

European Environmental Agency (EEA), 2006, Emission Inventory Guidebook, Paper-mill Industry (Drying Processes),  http://reports.eea.europa.eu/EMEPCORINAIR4/en/B3321vs2.2.pdf

Facilitaire Organisatie Industrie (FOI), 2008, Jaarrapportage 2007 Papier- en kartonindustrie, http://www.fo-industrie.nl/aspx/get.aspx?xdl=/views/fo-industrie/xdl/page&ItmIdt=00000139&SitIdt=00000002&VarIdt=00000001

Holik, H (ed). 2007. Handbook of paper and board.Ravensburg, Germany: Wiley-VCH Verlag GmbH &Co. KgaA, Weinheim, http://books.google.nl/books?id=4rGZmfruvogC&pg=PA123&vq=formaldehyde&dq =formaldehyde+papierindustrie&source=gbs_search_r&cad=1_1#PPT1,M1

Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC), 2001, Reference document on best available techniques – pulp and paper manufacture  http://ec.europa.eu/environment/ippc/brefs/ppm_bref_1201.pdf

International Agency for Research on Cancer, 2005, Press release  153 ,15/06/2004, http://www.iarc.fr/en/Media-Centre/IARC-Press-Releases/Archives-2006-2004/2004/IARC-classifies-formaldehyde-as-carcinogenic-to-humans

International Council of Forest and Paper Associations (ICFPA),  2005, Sustainability, the forest and paper industry- on its way to sustainability, http://www.icfpa.org/issues_statements/issues/sustainability.php

Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier en karton industrie (VNP), 2004, op weg naar duurzaam ondernemen; Resultaten van acht jaar milieuconvenant voor de Nederlandse papier- en kartonindustrie, http://vnp-online.nl/index.cfm?firm=vnp&fuseaction=show.page&pageid=115

Nordic Ecolabelling Board, 2001, Regulations for Nordic ecolabelling, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44

Nordic Ecolabelling Board , 2003, Nordic Ecolabelling of Paper products — Chemical module Version 1.0 9 October 2003, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=503

Nordic Ecolabelling Board, 2008, Ecolabelling of Copy and Printing Paper – Supplementary Module Version 3.1, 15 March 2005 – 30 June 2010, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2007, Handboek Binnenmilieu 2007
http://www.rivm.nl/milieuportaal/images/HB_Binnenmilieu_2007_compleet.pdf

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2008a, Voortgangsrapportage Milieubeleid voor Nederlandse Prioritaire Stoffen. http://www.rivm.nl/rvs/Images/Formaldehyde%2008%20f_tcm35-54906.pdf

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2008b, Milieuportaal, dossier, smog, http://www.rivm.nl/milieuportaal/dossier/smog/

Stichting Milieukeur, 2007, Certificaatschema kantoorpapier –  1 oktober 2007-1 oktober 2009, http://www.smk.nl/files/certificates/KPSCHEMA_NL6.pdf

Voedsel en Warenautoriteit (VWA), 2008, Contaminanten uit papier en karton. http://www.vwa.nl/portal/page?_pageid=119,1639827&_dad=portal&_schema=PORTAL&p_file_id=29951

World Health Organisation (WHO), 2002, Formaldehyde (Concise international chemical assessment document ; 40), International Programme on Chemical Safety. II.Series, http://www.inchem.org/documents/cicads/cicads/cicad40.htm#5.1